بر اساس گزارش سال ۲۰۲۱ کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان، حدود سه میلیون افغان در ایران زندگی می‌کنند که ۷۸۰ هزار پناهنده قانونی و بقیه مهاجران غیرقانونی هستند و حدود ۵۸۶ هزار نفر از آنها دارای گذرنامه‌اند.
اخیرا مقامات مرزی ایران اعلام کردند که در ماه گذشته بیش از ۶۰ هزار افغان را اخراج کرده‌اند و به کشورشان بازگردانده‌اند.
مجید شجاع، فرمانده مرزبانی استان خراسان رضوی، روز جمعه ۸ دی (۲۹ دسامبر) به خبرنگاران گفت، این پناهجویان غیرمجاز از طریق مرز دوغارون به نماینده طالبان تحویل داده شده‌اند.
مشکلات افغان‌ها در ایران
ناهید، دختر افغان که در ایران به دنیا آمده، به دویچه وله فارسی می‌گوید، تا به حال حتی یکبار نیز به کشور خود سفر نکرده است.
او که بیشتر خود را ایرانی می‌داند، در خصوص مشکلات افغان بودن در ایران می‌گوید: «هر فرصت شغلی که مطابق تحصیلاتم پیش می‌آید نمی‌توانم انتخاب کنم، چون من افغان هستم و شرکت نمی‌خواهد در این خصوص دردسرهای اداری را طی کند. از طرفی وقتی من و دیگر دختران افغان که از جنبش "زن، زندگی، آزادی" حمایت کردیم، مقامات ایران عملا ما را تهدید می‌کردند که از ارائه خدمات اجتماعی محروممان می‌کنند و یا با خطر اخراج روبه‌رو خواهیم شد.»
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
احمد، دیگر شهروند افغانستانی مقیم ایران، می‌گوید: «از عمده مشکلات ما در ایران برگه سرشماری است که دولت ایران برای ما پس از اخذ پول ارائه می‌دهد، اما این برگه‌ها اعتبار چندانی ندارد. ما افغان‌ها توسط پلیس به هر بهانه‌ای بازداشت می‌شویم و به اردوگاه گردنه تنباکو تهران منتقل می‌شویم و در آنجا برخی افراد هستند که به ما می‌گویند، می‌توانیم مانع دیپورت شما شویم و از هر افغان پولی بین ۷۰۰ هزار تومان تا یک میلیون تومان دریافت می‌کنند تا آزاد شویم.»
ملیحه نیز که ۱۰ سال است در ایران زندگی می‌کند، توضیح می‌دهد که بسیاری از نانوایی‌ها و مغازه‌ها هنگامی که متوجه می‌شوند فردی افغان است، هیچ کالایی به او ارائه نمی‌دهند.
او به دویچه وله فارسی می‌گوید، فردی را می‌شناسد که به این خاطر که گذرنامه افغانستانی داشته مجبور شده خودرو و خانه ویلایی‌اش را به نام یک شخص ایرانی خریداری کند، اما مدتی بعد ماموران ایرانی او را از کشور اخراج کرده‌اند و حالا نمی‌تواند دارایی‌های خود را بازپس بگیرد.
برخی افغان‌ها گرفتار باندهای قاچاق می‌شوند
محمد یک قاچاق‌بر افغان است که افغان‌ها را از طریق مرز ایران و ترکیه به اروپا می‌فرستد.
به گفته محمد: «بسیاری از باندها با قاچاقچیان همکاری می‌کنند؛ به این طریق که افغان‌ها را در سمت ایرانی مرز می‌ربایند و از گروه‌های آسیب‌پذیر که اغلب مبالغ هنگفتی را برای تضمین عبور و مرور امن پرداخت کرده‌اند، اخاذی می‌کنند.»
این قاچاق‌بر در تکمیل صحبت‌های خود می‌افزاید، قبل از ساخت دیوار در مرزها توسط دولت ترکیه، بسیاری از مردم محلی از طریق قاچاق کالا از مرز امرار معاش می‌کردند و نابودی این تجارت باعث شده است که برخی به آدم‌ربایی و قاچاق مهاجران روی آورند.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
ترکیه ساخت دیوار مرزی را در سال ۲۰۱۷ برای جلوگیری از عبور مهاجران از مرز آغاز کرد. مراحل ساخت ۱۷۰ کیلومتر از دیوار امنیتی ۲۹۵ کیلومتری در مرز این کشور با ایران در اواسط دسامبر ۲۰۲۳ به پایان رسید.
نظر یک روزنامه‌نگار افغانستانی
شبنم بایانی، روزنامه‌نگار افغانستانی که از نزدیک مشکلات افغان‌ها در ایران را پیگیری می‌کند، به دویچه وله فارسی می‌گوید، پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان تعداد زیادی از نظامیان و کارمندان حکومت پیشین از دست طالبان فرار کرده و به ایران پناه آورده‌اند.
او فشارهای اخیر جمهوری اسلامی ایران به مهاجران افغان را بی‌سابقه خوانده و می‌گوید: «دولت ایران بدون در نظر گرفتن خطرات جانی، نظامیان و کارمندان دولت سابق افغانستان را به حاکمان طالبان تحویل می‌دهد. مهاجرینی که در ایران هم در بیشتر استان‌ها حتی حق کار ندارند و با خطر اخراج مواجه‌اند. حتی در این اواخر شاهد بازداشت، قتل و ناپدید شدن برخی نظامیان دولت سابق که از ایران به افغانستان بازگشتند بودیم.»
سوءاستفاده از وضعیت افغان‌ها در ایران
جمهوری‌اسلامی در طول سال‌های اخیر تلاش کرده نیرویی شبه‌نظامی از مهاجران افغان ایجاد کند و از آنها برای منافع خود در جنگ‌های نیابتی در خاورمیانه بهره بگیرد.
به عنوان مثال، سپاه پاسداران تیپ فاطمیون متشکل از هزاره‌های شیعه را تأسیس و به سوریه اعزام کرده است. اما در نتیجه تحریم‌ها، اقتصاد ایران رو به افول گذاشت و در مواردی حتی افغان‌ها به‌عنوان منبع مشکلات اقتصادی و اجتماعی در کشور معرفی شدند.
بسیاری از این پناهجویان به دلیل ترس از طالبان و بحران اقتصادی کنونی کشورشان به ایران گریخته‌اند؛ کشوری که زبان و ریشه مشترک با بخش بزرگی از افغانستانی‌ها دارد.
جمهوری اسلامی با وجود دریافت کمک‌های بین‌المللی، هیچ کمکی به پناهندگان افغان نمی‌کند. همچنین ضمن اعمال تدابیر سختگیرانه علیه پناهجویان خارجی از جمله افغان‌ها، از کار و تحصیل آنها جلوگیری هم می‌کند.
سوءاستفاده از پناهجویان و مهاجران افغان در ایران موضوع جدیدی نیست و فعالان حقوق بشر بارها از آن انتقاد کرده‌اند.