آیا «نابودی کامل» حماس ممکن است؟
۱۴۰۲ آذر ۲۱, سه‌شنبه
موضع حکومت اسرائیل مشخص است. بسیاری اعضای ارشد حکومت به شمول نخست وزیر این کشور بنیامین نتانیاهو همه گفته اند که گروه شبه نظامی اسلام‌گرای حماس «نابود» خواهد شد.
در برخی از شبکه‌های تلویزیونی اسرائیل شعارهایی مانند «ما با هم پیروز خواهیم شد» به صورت مرتب نشر می‌شوند. اما آیا واقعاً ممکن است که اسرائیل حماس را کاملاً نابود و در شرایط این چنینی «پیروز» شود؟
آنگونه که کارشناسان مکرراً می‌گویند، پاسخ کوتاه «نه» است.
پس از حمله تروریستی حماس به اسرائیل در هفتم اکتوبر، اسرائیل بمباران نوار غزه را که محل زندگی بیش از دو میلیون فلسطینی است، آغاز کرد. حماس توسط آلمان، اتحادیه اروپا و ایالات متحده و چندین کشور دیگر یک سازمان تروریستی محسوب می‌شود. اسرائیل متعاقباً حمله زمینی را در نوار غزه آغاز کرد و انتقال مواد غذایی، آب و انرژی به غزه را متوقف نمود.
صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید!
با وجود این، بسیاری تحلیلگران می‌گویند که رهایی از حماس امکان‌پذیر نخواهد بود، به این دلیل که حماس چیزی بیشتر از یک سازمان ملیشه‌ای است.
حماس به عنوان یک جنبش اجتماعی
گویدو اشتاینبرگ، کارشناس خاورمیانه در موسسه امور بین‌المللی و امنیت در آلمان به دویچه وله گفت که حماس تخمیناً بین ۲۰ هزار تا ۳۰ هزار جنگجو دارد. اما او افزود: «حماس همچنین یک جنبش اجتماعی با حمایت توده‌ای در نوار غزه است. این مشکلی در درازمدت است.»
حماس از سال ۲۰۰۷ به بعد بالفعل نوار غزه را در کنترول خود داشته و بخشی از جنبش اجتماعی آن یک شبکه رفاهی بنام «دعوه» می‌باشد. اشتاینبرگ گفت که این شبکه غیرنظامی بین ۸۰ تا ۹۰ هزار عضو دارد.
دعوه به معنی «دعوت» یا «فراخوان» است و از نظر تاریخی به عنوان راهی برای فراخوانی یا دعوت مومنان بیشتر به یک اعتقاد با رویکرد اجتماعی تعریف شده است.
مرتبط: تنها یک سوم شفاخانه‌ها در نوار غزه قسماً فعال مانده اند
رشید خالدی، استاد مطالعات مدرن عرب در دانشگاه کلمبیا در نیویارک، در اواخر ماه اکتوبر به روزنامه اسپانیایی الپایس گفت اسرائیل «مایل است حماس را به عنوان یک ساختار سیاسی، دینی، فرهنگی و همچنین به عنوان یک ساختار نظامی ریشه‌کن کند.» او استدلال کرد: «من فکر نمی‌کنم آن‌ها بتوانند دو کار اول را انجام دهند، زیرا چه همه رهبران آن را بکشند و چه همه شبه نظامیان مسلح آن را بکشند، حماس به عنوان یک نیروی سیاسی باقی خواهد ماند، چه اسرائیلی‌ها غزه را اشغال کنند و چه آن‌جا را ترک کنند. بنابراین نابود کردن حماس به عنوان یک نیروی سیاسی و یا نابود کردن حماس به عنوان یک ایده، ناممکن است.»
حماس دولت اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد. این گروه معتقد است که دین باید اساس هر حکومت فلسطینی باشد. احتمالاً همین موقف خودخوانده حماس به عنوان یک جنبش مقاومت در برابر اشغال مناطق فلسطینی توسط اسرائیل و در نوار غزه سبب محبوبیت بیشتر آن شده است.
با این حال، خالدی می‌افزاید که اسرائیلی‌ها به خوبی قادر به تنزیل و کاهش قابلیت‌های نظامی حماس اند، اما «فقط برای میزان و دوره محدود.»
تخریب توانایی‌های نظامی حماس
اسرائیل یکی از قدرتمندترین ارتش‌های جهان را دارد که در سال ۲۰۲۳ از میان ۱۴۵ کشور در فهرست سالانه نیروهای مسلح در رتبه هجدهم قرار دارد. اگر مقایسه شود، آلمان در رتبه بیست و پنجم این فهرست قرار دارد. موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم گزارش می‌دهد که اسرائیل در سال گذشته ۴.۵ درصد از درامد ملی خود را برای امور دفاعی هزینه کرده است. این بیشتر از ایالات متحده و آلمان است که به ترتیب ۳.۵ و ۱.۴ درصد از درامد ملی را برای امور دفاعی به مصرف می‌رسانند.
در همین حال شاخه نظامی حماس بیشتر شبیه یک گروه چریکی عمل می‌کند و بسیاری تسلیحات این سازمان را به نوار غزه قاچاق کرده است.
بنابراین، اسرائیل قطعاً منابعی برای تضعیف حماس و تعقیب و کشتن رهبران آن دارد. حکومت اسرائیل اخیراً اعلام کرده است که معتقد است بین پنج هزار تا هفت هزار جنگجوی حماس را کشته است، هرچند نمی‌توان این آمار را به طور مستقل تائید کرد.
مرتبط: هزاران تن در برلین و بروکسل بر ضد یهودستیزی تظاهرات کردند
در صورتی که این آمار درست باشد، این می‌تواند به عنوان یک موفقیت نسبی تلقی شود، زیرا تضعیف حماس ممکن است بهترین چیزی باشد که می‌توان انتظار داشت. کارشناسان مرکز تحقیقاتی گروه بین المللی بحران هفته گذشته نوشتند: «برخی از مقامات غربی به این باورند که تهاجم اسرائیل تا امروز، به علاوه ارتقای امنیت مرزی، این اطمینان را ایجاد کرده است که حماس حمله دیگری مانند هفتم اکتبر را انجام نخواهد داد.»
دنیس روس، فرستاده سابق ایالات متحده به خاورمیانه در مقاله‌ای برای نیویارک تایمز نوشته است: «آنگونه که حماس پس از درگیری‌ها با اسرائیل در سال‌های ۲۰۰۹، ۲۰۱۲، ۲۰۱۴ و ۲۰۲۱ عمل کرد، این گروه تقریباً به طور قطع دوباره خود را مسلح و احیا خواهد کرد.» او در این مقاله توضیح داد که به همین دلیل او با آتش‌بس تا زمانی که حماس از قدرت کنار زده نشود، مخالف است.
مبارزه با گروه‌های چریکی بسیار دشوار است
در عین حال، تعدادی کمی از ارتش‌های ملی توانسته اند در گذشته به صورت قاطع سازمان‌های چریکی را شکست دهند.
از نمونه‌های ناموفق می‌توان به تلاش‌های ایالات متحده امریکا علیه طالبان در افغانستان و گروه‌های شورشی در عراق اشاره کرد. شکست حکومت سریلانکا از گروه شورشی جدایی‌طلب ببرهای تامیل در جنگ داخلی آن کشور، اغلب به عنوان موردی ذکر می‌شود که ارتش ملی واقعاً پیروز شد. اما همانطور که اشاره می‌شود این پیروزی بعد از ۲۶ سال جنگ به دست آمد و بین ۸۰ هزار تا ۱۰۰ هزار کشته به جا گذاشت که با جنایات جنگی احتمالی توسط دو طرف همراه بود.
در واقع در برخی حالات، زمانی که توانایی یک گروه شورشی تقلیل یافته، اما موجودیت‌اش باقی مانده، این گروه بعداً به شکل افراطی‌تر دوباره ظهور کرده است. نمونه عام آن گروه بی‌رحم «دولت اسلامی» است که از بقایای القاعده تشکیل یافته است.
اسرائیل با وجود کشتن تعدادی از رهبران حماس از جمله دو بنیانگذار این گروه، موفق به شکست قطعی این گروه نشده است.
چگونه می‌توان یک ایده را نابود کرد؟
جستین کرمپ، کارشناس تروریسم که ریاست شرکت مشورتی اطلاعاتی (Sibylline Ltd) را به عهده دارد، می‌گوید: «ارتش اسرائیل می‌تواند بهترین کاری را که قادر است انجام دهد. آن‌ها می‌توانند رهبری [حماس] را از بین ببرند. آن‌ها می‌توانند تاسیسات پرتاب موشک را از بین ببرند. اما نمی‌توانند ایده حماس را از بین ببرند.»
کرمپ به دویچه وله می‌گوید که نابود کردن حماس با ابزار نظامی معنی ندارد، زیرا «در حالی که برخی از مردم غزه از حماس روگردان می‌شوند، سایر مردم غزه با حماس همدردی می‌کنند. آن‌ها بخاطر این اقدامات از اسرائیل خواهند رنجید و این، به چرخه [خشونت] دامن می‌زند. همانگونه که همیشه چنین بوده، مگر این که در پایان یک تغییر بزرگ ایجاد شود.»
مرتبط: «یافتن مکان امن در نوار غزه دشوار است»
یک بررسی سیاسی مرکز تحقیقاتی گروه بین المللی بحران که در نهم دسمبر نشر شد، چنین نتیجه گیری می‌کند: «بعد از بیش از دو ماه عملیات شدید اسرائیل، آشکار است که ریشه کن کردن حماس، حتی به عنوان یک نیروی جنگی یک کار دشوار خواهد بود و فشار برای انجام آن، آنچه را از غزه باقی مانده نابود خواهد کرد.»
براساس گزارش وزارت صحت غزه که توسط حماس اداره می‌شود، تنها در دو ماه بیش از ۱۸ هزار نفر در حملات اسرائیل کشته شده و بیش از ۴۹ هزار نفر دیگر زخمی شده اند. براساس تحلیل یاگیل لوی، استاد جامعه شناسی در دانشگاه آزاد اسرائیل که روزنامه اسرائیلی هاآرتص آن را نقل قول کرده است، تخمین زده می‌شود که ۶۱ درصد کشته شدگان غیرنظامی هستند. بیش از نیمی از ساختمان‌های غزه ویران شده و ۹۰ درصد جمعیت آن بیجا شده اند.
مطالب ویدیویی را در صفحه یوتیوب ما ببینید!
کارشناسان گروه بین‌المللی بحران نوشتند: «نتانیاهو مدعی است که نابودی حماس سبب افراطی‌زدایی در نوار غزه خواهد شد، اما برعکس آن محتمل است. این عملیات در حال انجام و پیامدهای آن ممکن است اشکال جدید و حتی سرسخت‌تر شورشگری را ایجاد کند.»